Зигмунд Фрейд — әлем ғылымындағы ең танымал әрі ең даулы тұлғалардың бірі. Оның теориялары тек психологияға ғана емес, сонымен қатар өнерге, философияға, әдебиетке және жалпы адам табиғатын түсінуге зор ықпал етті. Фрейдтің есімі терең психологиялық талдаудың символына айналып, оның енгізген ұғымдары бүгінде ғылыми еңбектерден бөлек, күнделікті тілде де жиі қолданылады. Бұл қызықты деректер Зигмунд Фрейдтің өмірі мен ғылыми мұрасы жайлы жаңа көзқарас қалыптастырады. Сіз бұл тұлғаның артында қаншама ерекше әрі әсерлі жайттар тұрғанын білмеуіңіз мүмкін.
- Зигмунд Фрейд 1856 жылы 6 мамырда қазіргі Чехия аумағындағы Фрайберг қаласында дүниеге келген. Оның отбасы еврей ұлтынан шыққан, әкесі анасына қарағанда әлдеқайда үлкен жаста болған. Отбасында сегіз бала болғанымен, Зигмунд кішкентай кезінен-ақ ерекше зеректігімен көзге түсті. Ата-анасы оған сапалы білім беруге тырысты.
- Мектепте Фрейд өте жақсы оқыды, кейбір пәндерден емтиханды мерзімінен бұрын тапсыруға рұқсат алған. Ол латын, грек тілдерін, тарих пен жаратылыстану ғылымдарын меңгеріп, әдебиетке қызығушылық танытты. Бала кезінде-ақ Шекспир шығармаларын түпнұсқада оқи бастаған. Ұстаздары оның зеректігін байқап, болашағы зор екенін болжады.
- Алғашында Фрейд заңгер болғысы келген, бірақ кейін медицинаға бет бұрды. Ол Вена университетіне түсіп, биология мен нейрофизиологияны оқыды. Ғылыми қызметін балықтар мен жыланбалықтардың жүйке жүйесін зерттеуден бастады. Бұл тәжірибе кейін адамның психикасын түсінуге көмектескен маңызды негізге айналды.
- Фрейдтің алғашқы қызығушылықтарының бірі гипноз болды, оны ол Парижде әйгілі дәрігер Жан-Мартен Шаркодан үйренді. Венаға оралған соң, гипнозды истериямен ауыратын науқастарды емдеуге қолданды. Кейін ол гипноздан бас тартып, өзінің жаңа әдісін — психоанализді дамытты. Бұл әдіс оның ғылымдағы ең үлкен жаңалығы ретінде танылды.
- Фрейд психологиялық мәселелердің көпшілігі бейсаналықта жатқанын айтты. Ол психиканың саналы, санадан тыс және бейсаналық деңгейлерін сипаттап берді. Жеке тұлғаның құрылымы жөніндегі Ид, Эго және Суперэго модельдері — оның ең танымал тұжырымдарының бірі. Бұл ұғымдар қазіргі ғылым мен мәдениетте жиі қолданылады.
- Фрейдтің теориясындағы ең даулы тұстардың бірі — балалық шақтағы жыныстық даму мәселесіне деген көзқарасы болды. Ол жеке тұлғаның қалыптасуы психосексуалдық даму сатыларымен тікелей байланысты деп санады. Бұл идеялар қоғам мен ғалымдар арасында наразылық тудырды, бірақ Фрейдті ерекше танымал етті. Ол адамның мінез-құлқын басылған ішкі тілектер айқындайды деп есептеді.
- 1900 жылы ол өзінің басты еңбектерінің бірі — «Түстерді жору» атты кітабын жариялады. Бұл кітапта ол түстердің бейсаналыққа жол ашатынын жан-жақты талдады. Ол түстерді адамның жасырын қалауы мен үрейінің символикалық көрінісі деп түсіндірді. Алғашында кітап үлкен назарға ілінбегенмен, кейін классикалық еңбекке айналды.
- Фрейд Вена психоанализ қоғамын құрды, бұл ұйым психоаналитикалық теорияны дамыту орталығына айналды. Оған Карл Юнг пен Альфред Адлер сияқты ғалымдар қосылды. Кейін олар Фрейдтен бөлініп, өз бағыттарын дамытты. Бұл келіспеушіліктер психологияда жаңа мектептердің пайда болуына жол ашты.
- Фрейд темекі, әсіресе сигара шегуді жақсы көрді және бұл әдетін зейін қоюға көмектеседі деп есептеді. Темекіге деген тәуелділігі ауыз қуысындағы қатерлі ісіктің дамуына себеп болды, ол соңғы 16 жыл өмірінде осы дертпен күресті. Ол 30-дан астам операциядан өтті, бірақ темекіден бас тартпады. Бұл жағдай шәкірттері арасында ирониямен айтылатын тақырыпқа айналды.
- 1938 жылы нацистік қауіпке байланысты Фрейд Ұлыбританияға көшіп, өмірінің соңғы жылын Лондонда өткізді. Ауыр дертке қарамастан, ол жұмыс істеуін жалғастырды және қонақтар қабылдады. 1939 жылы 23 қыркүйекте ол морфий арқылы эвтаназия жасауға келісіп, өмірден озды. Оның күлі Лондонда сақтаулы.
- Фрейд юмордың — адам санасындағы жасырын тілектердің сыртқа шығу тәсілі екенін айтты. Ол әзіл туралы арнайы еңбек жазып, бейсаналықтың әзіл арқылы қалай көрініс табатынын түсіндірді. Бұл оның психикалық қорғаныс механизмдері теориясының бір бөлігі болды. Юмор — Фрейд үшін өзін-өзі танудың ерекше жолы еді.
- Оның көптеген идеялары кейін сынға алынса да, Фрейдтің қазіргі мәдениетке әсері орасан зор. Оның есімі психологиядан алшақ адамдарға да таныс. Кино, әдебиет пен бұқаралық мәдениетте фрейдизм, бейсаналық және түс жору ұғымдары жиі кездеседі. Оның мұрасы бүгінге дейін ғалымдар мен шығармашылық иелеріне шабыт береді.
- Зигмунд Фрейд тек психоаналитик қана емес, сонымен қатар дарынды жазушы да болды. Оның еңбектері логикалық дәлдікпен, эссе формасымен және терең метафоралармен ерекшеленеді. Көптеген адамдар оны ғылыми еңбек ретінде ғана емес, философиялық және әдеби шығарма ретінде де оқиды. Оның жазу стилі тұтас бір буынға әсер етті.
- Оның қызы Анна Фрейд те танымал психоаналитик болды және әкесінің идеясын балалар психологиясында жалғастырды. Ол Лондонда балалар психоанализ орталығын құрды. Анна баланың тұлғалық дамуы мен қорғаныс механизмдерін зерттеуге баса назар аударды. Оның еңбегі де әлемдік деңгейде мойындалды.
Бұл керемет әрі қызықты деректер Зигмунд Фрейдтің өмірі ғылымдағы жаңалықтармен, мәдени ықпалмен және жеке сынақтармен астасып жатқанын көрсетеді. Ол адам психикасына қатысты түсінікті түбегейлі өзгертіп, әлі күнге дейін әсерін жоғалтпаған ғылыми бағыттың негізін қалады. Сіз оның тек ғалым емес, ойшыл және стилист ретінде де аса жан-жақты тұлға болғанын білмеуіңіз мүмкін. Оның мұрасы әлі де тірі және зерттеліп, шабыт пен пікірталас туғызып келеді.
