Протестантизм — христиан дінінің үш негізгі тармағының бірі, XVI ғасырда пайда болып, Еуропадағы Реформация дәуіріне жол ашқан ағым. Сіз бұл бағыт біртұтас конфессия емес, қайта көптеген деноминацияларды қамтитын кең қозғалыс екенін білмеуіңіз мүмкін. Протестантизм адамның Құдаймен тікелей қарым-қатынасы, жеке сенім мен Інжілді өз бетінше оқу сияқты ұстанымдарды қолдайды. Оның қағидалары қазіргі заманғы ар-ождан бостандығы мен діни плюрализм түсінігінің негізіне айналды. Төменде протестантизмнің тарихы мен мәнін ашып көрсететін қызықты және танымдық деректер ұсынылған.
- Протестантизм 1517 жылы неміс монах Мартин Лютердің Виттенберг шіркеуінің есігіне индульгенцияларға қарсы 95 тезисін ілуімен басталды. Бұл әрекет христиан шіркеуіндегі реформа қозғалысының басталуына себеп болды.
- «Протестантизм» атауы 1529 жылы Шпайер қаласында неміс князьдерінің діни реформаларға тыйым салуға қарсы ресми наразылығынан кейін пайда болды. Бұл термин кейіннен Рим папасына бағынбайтын барлық христиан қауымдарын сипаттау үшін қолданылды.
- Протестантизмнің негізгі қағидасы — «сенім арқылы ақталу», яғни адам Құдайдың рақымына тек жеке сенімі арқылы ғана жетеді. Сонымен қатар, «тек Інжіл» және «тек рақым» қағидаттары маңызды рөл атқарады.
- Протестанттар Құдай Сөзінің жалғыз дереккөзі ретінде тек Библияны мойындайды және Папаның немесе шіркеу дәстүрінің абсолютті беделін жоққа шығарады. Бұл принцип ұлттық тілдерге Інжілді аударуға және халықтың сауатын ашуға ықпал етті.
- Лютердің неміс тіліне жасаған толық Інжіл аудармасы неміс әдеби тілінің қалыптасуына зор әсер етті. Бұл Библияны тек дін қызметкерлері емес, қарапайым адамдар да оқи алатындай етті.
- Кальвинизмге тән протестанттық еңбек этикасы еңбекқорлықты, үнемшілдікті, тәртіпті және жеке жауапкершілікті дәріптейді. Бұл ұстанымдар Батыс Еуропада капитализмнің дамуына ықпал етті.
- Протестантизм бірнеше ірі бағыттарға бөлінеді: лютерандық, реформаторлық (кальвинистік), англикандық, баптистік, методистік, пятидесятниктік және адвентистік. Олардың әрқайсысының ерекшелігі бар, бірақ барлығы Реформация негіздеріне сүйенеді.
- Англикан шіркеуі Англия королі Генрих VIII пен Рим Папасы арасындағы жанжалдың нәтижесінде пайда болды. Король шіркеуді Римнен бөліп алып, өз билігін орнатты, бұл ағым католиктік және протестанттық дәстүрлердің элементтерін біріктіреді.
- Протестанттық қауымдардың көпшілігінде иерархиялық құрылым болмайды. Мысалы, баптистік қауымдарда пастор қауым мүшелерінің дауыс беруімен сайланады.
- Протестантизм Еуропадан тыс аймақтарға миссионерлік қызмет арқылы кеңінен тарады. Қазіргі таңда протестанттар негізінен Солтүстік және Оңтүстік Америкада, Африкада және Азияда шоғырланған.
- Африка — протестантизмнің ең қарқынды дамып жатқан аймақтарының бірі. Онда әсіресе пятидесятниктік және харизматикалық шіркеулердің ықпалы күшейіп келеді.
- Протестанттар барлық сенушілердің Құдаймен тікелей байланыс жасай алатынына сенеді. Бұл арада діни қызметкерлердің делдал ретіндегі рөлі шектеліп, әр адамның рухани жауапкершілігі артады.
- Көптеген протестанттық шіркеулерде иконалар, мүсіндер және әулиелер бейнелері болмайды. Құдайға құлшылық негізінен Інжілді оқу, уағыз айту және діни ән айту арқылы өтеді.
- Протестанттар әулиелерге немесе Қасиетті Марияға мінәжат етпейді. Олар Иса Мәсіхті Құдай мен адам арасындағы жалғыз арашашы деп есептейді.
- Кейбір протестанттық шіркеулерде ғибадат рәсімдері икемді әрі мәдениетке бейімделген түрде өткізіледі. Бұл ерекшелік әртүрлі елдер мен этностар арасында протестантизмнің кең таралуына ықпал етеді.
- Протестанттар білім беру саласында үлкен рөл атқарды. Олар әрбір адам Құдай Сөзін өз бетімен оқи алуы керек деп санап, мектептер мен университеттер ашуға атсалысты.
- Реформация кезеңінде католиктер мен протестанттар арасында ұзаққа созылған діни қақтығыстар орын алды. Солардың ішіндегі ең танымалы — Отыз жылдық соғыс.
- Бүгінде әлемде 900 миллионнан астам протестант бар, және бұл сан күн санап артып келеді. Олар жаңа технологияларды пайдаланып, онлайн уағыздар мен заманауи шіркеу тәжірибелерін дамытып отыр.
- Протестанттық ағымдардың көпшілігінде целибат міндетті емес. Отбасы, еңбек және қоғамға қызмет ету — сенушінің толыққанды христиандық өмірінің бір бөлігі болып есептеледі.
- Протестантизм демократия, адам құқықтары және діни еркіндік принциптеріне үлкен әсер етті. Оның идеялары қазіргі заманғы Батыс өркениетінің негіздерін қалыптастырды.
Протестантизм — тек діни бағыт қана емес, сонымен қатар рухани-мәдени қозғалыс, ол адамзаттың тарихи дамуына зор ықпал етті. Бұл қызықты деректер протестанттық дүниетанымды тереңірек түсінуге мүмкіндік береді. Сенім, білім және жеке жауапкершілікке негізделген бұл ағым әлі де өзектілігін жоғалтқан жоқ. Протестантизм тарихты өзгерткен идеялар мен қоғамға оң әсер еткен рухани серпіліс болды.
